Trong lĩnh vực chính trị - ngoại giao, hai bên tiếp tục duy trì, tăng cường trao đổi đoàn các cấp. Tháng 5/2016 Tổng thống Barack Obama tới Việt Nam; tháng 1/2017 Ngoại trưởng John Kerry thăm Việt Nam; tháng 6/2015 Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ Ashton Carter thăm Việt Nam… Về phía Việt Nam, tháng 7/2015, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã có chuyến thăm Mỹ chính thức và ký Tuyên bố tầm nhìn chung quan hệ Việt – Mỹ; tháng 9/2015 Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng thăm Mỹ; tháng 4/2016 Phó Thủ tướng – Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Việt Nam Phạm Bình Minh dự Hội nghị Thượng đỉnh An ninh hạt nhân; tháng 10/2016 Thường trực Ban Bí thư Đinh Thế Huynh thăm chính thức Mỹ. Sau khi ông Donald Trump đắc cử Tổng thống Mỹ, hai bên tiếp tục duy trì các hoạt động trao đổi, tiếp xúc. Ngày 14/2/2016, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã có cuộc điện đàm với Tổng thống đắc cử Donald Trump. Lãnh đạo Việt Nam đã gửi điện mừng Tổng thống Donald Trump và Phó Tổng thống Mike Pence chính thức nhậm chức. Ngày 23/2/2017, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã gửi thư cảm ơn Chủ tịch nước Trần Đại Quang và Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc, đồng thời bày tỏ mong muốn tăng cường hơn nữa quan hệ giữa hai nước. Từ ngày 19-22/4/2017, Phó Thủ tướng – Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Bình Minh thăm chính thức Mỹ theo lời mời của Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson. Nhân dịp này phía Mỹ đã trao thư của Tổng thống Donald Trump mời Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc thăm chính thức Mỹ và khẳng định sẽ đến Việt Nam để dự Hội nghị cấp cao Diễn đàn Hợp tác kinh tế Châu Á – Thái Bình Dương 2017 (APEC). Tháng 5/2017, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc thăm chính thức Hoa Kỳ và đã đạt được những bước tiến lớn trong quan hệ hợp tác Việt - Mỹ. 

Về hợp tác kinh tế, từ năm 2005, Mỹ đã trở thành một trong những đối tác thương mại hàng đầu của Việt Nam. Kim ngạch thương mại hai chiều tăng trưởng liên tục ở mức 20% trong những năm gần đây, ước đạt 53 tỷ USD năm 2016, trong đó VN tiếp tục xuất siêu 30,9 tỷ USD; Mỹ tuy nhập siêu song tốc độ tăng trưởng xuất khẩu sang Việt Nam tăng nhanh ở mức 77% (gấp 4 lần tốc độ tăng của Việt Nam), xuất siêu về dịch vụ. Về đầu tư, đến tháng 11/2016, Mỹ xếp thứ 8/112 quốc gia và vùng lãnh thổ có FDI tại VN với 815 dự án có tổng vốn đăng ký 10,07 tỷ USD, đồng thời xếp thứ 9/68 quốc gia tiếp nhận FDI của Việt Nam với 147 dự án đầu tư có tổng vốn đăng ký 571,38 triệu USD. Ngày 13/1/2017, Tập đoàn dầu khí Việt Nam (PVN) và Tập đoàn ExxonMobil đã ký Thỏa thuận khung phát triển dự án và Thỏa thuận khung hợp đồng bán khí Cá Voi Xanh với tổng trị giá khoảng 10 tỷ USD. Ngoài ra, các tập đoàn lớn của Mỹ như AES, General Electrics... cũng ký kết Bản ghi nhớ về hợp tác đầu tư xây dựng các nhà máy điện tại Quảng Ngãi, Tây Ninh... với PVN trong chuyến thăm Mỹ của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc (tháng 5/2017), góp phần đưa quan hệ hợp tác kinh tế - thương mại Việt - Mỹ đi vào chiều sâu và thực chất. Từ ngày 27-28/3/2017, hai bên đã tái khởi động cuộc họp kỹ thuật của Hội đồng Hiệp định khung về thương mại và đầu tư song phương (TIFA). Trong chuyến thăm Việt Nam và dự Hội nghị APEC sắp tới của Tổng thống Donald Trump, Mỹ có mong muốn thúc đẩy hơn nữa quan hệ kinh tế - thương mại giữa hai nước thông qua xúc tiến triển khai các dự án đầu tư tại Việt Nam; khuyến khích các tập đoàn, doanh nghiệp hai nước tăng cường hợp tác, trao đổi và đầu tư kinh doanh; tìm kiếm cơ hội hợp tác đầu tư với các tập đoàn lớn của Việt Nam…

Hợp tác an ninh - quốc phòng được duy trì trong khuôn khổ Bản ghi nhớ về hợp tác quốc phòng Việt - Mỹ 2011 và Tuyên bố tầm nhìn chung về hợp tác quốc phòng Việt - Mỹ 2015. Hai bên tiếp tục trao đổi đoàn các cấp, duy trì các cơ chế đối thoại song phương và tiếp xúc tại các diễn đàn khu vực (Shangri-la, Cuộc gặp không chính thức Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ - ASEAN 10/2016). Đặc biệt, trong chuyến thăm chính thức Hoa Kỳ của Bộ trưởng Quốc phòng Ngô Xuân Lịch (tháng 8/2017), hai bên đã nhất trí rằng mối quan hệ quốc phòng Việt - Mỹ vững chắc sẽ thúc đẩy an ninh khu vực và toàn cầu. Trên cơ sở đó, hai bên cùng nhất trí thúc đẩy hợp tác quốc phòng song phương thông qua tăng cường trao đổi đoàn các cấp, đào tạo, tham vấn đối thoại; hợp tác nâng cao năng lực hàng hải, an ninh biển, tìm kiếm cứu hộ, cứu nạn, cứu trợ thảm họa, đặc biệt là hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh bao gồm rà phá bom mìn, tẩy rửa chất độc da cam/dioxin, tìm kiếm quân nhân mất tích và tham gia các hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc.Ngoài ra, Mỹ cũng cam kết sẽ chuyển giao tàu tuần tra lớp Hamilton cho Việt Nam và đề nghị cho tàu sân bay Mỹ vào thăm Việt Nam nhằm tăng cường giao lưu, trao đổi và hợp tác quốc phòng giữa hai nước. Kết quả hợp tác sẽ góp phần tăng cường sự tin cậy, mối quan hệ hữu nghị giữa nhân dân và quân đội hai nước.

Về hợp tác giải quyết các vấn đề khu vực và quốc tế, hai bên nhất trí về tầm quan trọng của việc đảm bảo tự do hàng hải, hàng không và các hình thức sử dụng biển hợp pháp khác; bày tỏ lo ngại về tác động bất ổn mà những hạn chế bất hợp pháp đối với tự do trên biển gây ra đối với hòa bình và thịnh vượng của khu vực Châu Á –Thái Bình Dương; ủng hộ giải quyết hòa bình các tranh chấp, không đe dọa vũ lực hoặc sử dụng vũ lực, phù hợp với luật pháp quốc tế, trong đó có việc tôn trọng đầy đủ các tiến trình ngoại giao và pháp lý, đồng thời kêu gọi tất cả các bên liên quan thực hiện nghiêm túc các nghĩa vụ pháp lý quốc tế trong quá trình giải quyết tranh chấp. Đối với vấn đề hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên, hai bên bày tỏ quan ngại đối với các vụ thử hạt nhân và tên lửa đạn đạo của Bắc Triều Tiên là vi phạm các nghị quyết của Hội đồng bảo an Liên Hợp Quốc và làm gia tăng căng thẳng trong khu vực; tái khẳng định sự ủng hộ đối với việc phi hạt nhân hóa trên Bán đảo Triều Tiên và thúc giục tất cả các bên liên quan thực hiện nghiêm túc các nghị quyết liên quan của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc.

Về khoa học - kỹ thuật, hai bên tiếp tục các hoạt động trao đổi và hợp tác trong khuôn khổ Tuyên bố hợp tác về Khoa học Công nghệ (3/2015), thúc đẩy lĩnh vực khoa học công nghệ cao thông qua Hiệp định hợp tác sử dụng hòa bình năng lượng hạt nhân (5/2016).

Hợp tác về giáo dục, du lịch, giao lưu nhân dân trên đà phát triển tích cực. Tính đến 11/2016, có hơn 31.000 sinh viên, thực tập sinh Việt Nam đang theo học tại Mỹ, đứng đầu trong số các nước Đông Nam Á, đứng thứ 6 trong số các nước có nhiều du học sinh tại Mỹ. Hai bên đang tích cực triển khai dự án Đại học Fulbright tại Việt Nam; bước đầu triển khai Chương trình Hòa Bình, cho phép các tình nguyện viên Mỹ vào dạy tiếng Anh tại Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh. Lượng khách du lịch Mỹ đến Việt Nam năm 2016 đạt 552,7 nghìn lượt (tăng 12,8% so với năm 2015).

Chuyến thăm Việt Nam nhân dịp dự APEC 2017 sắp tới của Tổng thống Trump sẽ là chuyến thăm có ý nghĩa lịch sử vì lần đầu tiên một Tổng thống Hoa Kỳ thăm chính thức Việt Nam ngay trong nhiệm kỳ thứ nhất, thể hiện Mỹ ngày càng coi trọng quan hệ song phương với Việt Nam cũng như nhìn nhận đúng đắn về vị thế, vai trò ngày một nâng cao của Việt Nam trong việc duy trì hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển trong khu vực và trên thế giới. Là người mong muốn tạo ra những điều mới mẻ, ông Trump có lẽ cũng muốn tạo ra một bước đột phá mới trong quan hệ Việt - Mỹ trong nhiệm kỳ này. Vì vậy, việc xác định những vấn đề hợp tác giữa hai nước trong thời gian tới là vô cùng quan trọng. Các vấn đề về như thương mại, đầu tư, an ninh, quân sự, tình hình Biển Đông và điểm nóng khác tại khu vực sẽ được phía Mỹ quan tâm và đề cập tới trong cấp độ hợp tác song phương với Việt Nam. Từ mối quan hệ "đối tác toàn diện" tới "đối tác chiến lược" hay "đối tác chiến lược toàn diện" có lẽ sẽ là tiến trình tiếp theo của quan hệ Việt - Mỹ trên cơ sở lợi ích chung của hai dân tộc, lợi ích của nhân dân hai nước và vì hòa bình, ổn định tại khu vực. Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội nhưng cũng không ít thách thức trong việc tăng cường quan hệ với Mỹ. Quan hệ Việt - Mỹ cần có lộ trình, chương trình hành động cụ thể, nhằm hiện thực hóa những mục tiêu đã đề ra trong những văn kiện, tuyên bố trước đây, từ đó góp phần thúc đẩy hơn nữa quan hệ hợp tác trong tương lai./.

Tiến sĩ: Nguyễn Hữu Hoạt